Several of Rumi’s most musical ghazals begin with this refrain
Translation:
O Lovers, O lovers, the time has come to leave this world
In my soul’s ears resound the traveling drums from Heaven
Behold, the driver has risen and made ready the files of camels,
And begged us to acquit him of blame: why, O travelers, are you asleep ?
These sounds before and behind are the din of departure and of the camel-bells;
With each moment a soul and a spirit is setting off into the Void.
From these stars like inverted candles, from these blue awnings of the sky
There has come forth a wondrous people, that the mysteries may be revealed.
A heavy slumber fell upon thee from the circling spheres:
Alas for this life so light, beware of this slumber so heavy!
O soul, seek the Beloved, O friend, seek the Friend,
O watchman, be wakeful: it behooves not a watchman to sleep.
On every side is clamor and tumult, in every street are candles and torches,
For to-night the teeming world gives birth to the world everlasting.
Thou wert dust and art spirit, thou wert ignorant and art wise;
He who has led thee thus far will lead thee further also.
How pleasant are the pains he makes thee suffer while he gently draws thee to himself!
His flames are as water. Do not frown upon him.
To dwell in the soul is his task, to break vows of penitence is his task;
By his manifold artifice these atoms are trembling at their core.
O ridiculous puppet that leapest out of thy hole, as if to say, ‘I am the lord of the land,’
How long wilt thou leap? Abase thyself, or they will bend thee like a bow.
Thou didst sow the seed of deceit, thou didst indulge in derision,
Thou didst regard God as nothing: see now, O miscreant!
O ass, thou wert best with straw; thou art a caldron: thou wert best black;
Thou wert best at the bottom of a well, O disgrace of thy house and family!
In me there is Another by whom these eyes sparkle;
If water scalds, it is by fire; understand this.
I have no stone in my hand, I have no quarrel with anyone,
I deal harshly with none, because I am sweet as a garden of roses.
Mine eye, then, is from that source and from another universe;
Here a world and there a world: I am seated on the threshold.
On the threshold are they alone whose eloquence is mute;
It is enough to utter this intimation: say no more, draw back thy tongue.
(trans. R.A. Nicholson)
Original:
ای عاشقان ای عاشقان هنگام کوچ است از جهان
در گوش جانم می رسد طبل رحیل از آسمان
نک ساربان برخاسته قطارها آراسته
از ما حلالی خواسته چه خفته‌اید ای کاروان
این بانگ‌ها از پیش و پس بانگ رحیل است و جرس
هر لحظه‌ای نفس و نفس سر می کشد در لامکان
زین شمع‌های سرنگون زین پرده‌های نیلگون
خلقی عجب آید برون تا غیب‌ها گردد عیان
زین چرخ دولابی تو را آمد گران خوابی تو را
فریاد از این عمر سبک زنهار از این خواب گران
ای دل سوی دلدار شو ای یار سوی یار شو
ای پاسبان بیدار شو خفته نشاید پاسبان
هر سوی شمع و مشعله هر سوی بانگ و مشغله
کامشب جهان حامله زاید جهان جاودان
تو گل بدی و دل شدی جاهل بدی عاقل شدی
آن کو کشیدت این چنین آن سو کشاند کش کشان
اندر کشاکش‌های او نوش است ناخوش‌های او
آب است آتش‌های او بر وی مکن رو را گران
در جان نشستن کار او توبه شکستن کار او
از حیله بسیار او این ذره‌ها لرزان دلان
ای ریش خند رخنه جه یعنی منم سالار ده
تا کی جهی گردن بنه ور نی کشندت چون کمان
تخم دغل می کاشتی افسوس‌ها می داشتی
حق را عدم پنداشتی اکنون ببین ای قلتبان
ای خر به کاه اولیتری دیگی سیاه اولیتری
در قعر چاه اولیتری ای ننگ خانه و خاندان
در من کسی دیگر بود کاین خشم‌ها از وی جهد
گر آب سوزانی کند ز آتش بود این را بدان
در کف ندارم سنگ من با کس ندارم جنگ من
با کس نگیرم تنگ من زیرا خوشم چون گلستان
پس خشم من زان سر بود وز عالم دیگر بود
این سو جهان آن سو جهان بنشسته من بر آستان
بر آستان آن کس بود کو ناطق اخرس بود
این رمز گفتی بس بود دیگر مگو درکش زبان
“The time of meeting and union has come”
Translation:
O Lovers, O Lovers the time of union and meeting has come
A call came from heaven proclaiming
“Moon-faced beauties, come hither
The fiery wine has come, O demon of grief, go sit in a corner!
O death-pondering soul, you too go! O immortal Saqi, come now!
O drunk ones, O drunk ones, The enraptured whirling one has come
The chains of his locks have captured us and our heart’s yearning has captured him
O you on which the seven heavens are drunk
We are but a bead in your hands
O you from whose being ours is
A hundred greetings, welcome!
O sound of the reed with sweet stories
In your sound is the taste of sugar
From your sound comes the fragrance of faithfulness
night and day!
Begin again and tune those notes
Open those veils
for all good souls
O sun of our happy meeting
Be quiet, don’t tear the veil, drink the bowl of the silent
be a concealer (sattar), be a concealer (sattar), get used to God’s clemency
Original:
ای عاشقان ای عاشقان آمد گه وصل و لقا
از آسمان آمد ندا کای ماه رویان الصلا
ای سرخوشان ای سرخوشان آمد طرب دامن کشان
بگرفته ما زنجیر او بگرفته او دامان ما
آمد شراب آتشین ای دیو غم کنجی نشین
ای جان مرگ اندیش رو ای ساقی باقی درآ
ای هفت گردون مست تو ما مهره‌ای در دست تو
ای هست ما از هست تو در صد هزاران مرحبا
ای مطرب شیرین نفس هر لحظه می‌جنبان جرس
ای عیش زین نه بر فرس بر جان ما زن ای صبا
ای بانگ نای خوش سمر در بانگ تو طعم شکر
آید مرا شام و سحر از بانگ تو بوی وفا
بار دگر آغاز کن آن پرده‌ها را ساز کن
بر جمله خوبان ناز کن ای آفتاب خوش لقا
خاموش کن پرده مدر سغراق خاموشان بخور
ستار شو ستار شو خو گیر از حلم خدا
“I am an ancient lover”
This is a popular Afghan song attributed to Rumi, but I haven’t found it in a written collection, so it may be part of the oral tradition:
Translation:
O Lovers, O lovers, I am an ancient lover
O honest ones, O honest one, I am an ancient lover
At that time when the light of my love passed through the heavenly world
I myself was all there, I am an ancient lover
Adam was not, but I was; the world was not, but I was
Before all the worlds, I was, I am an ancient lover
I was with Noah in the ark, I was with Joseph in the well
In the fire with Abraham I was, I am an ancient lover.
Original:
“O Lovers, I turn dust into gems”
Translation:
O Lovers, O Lovers, I turn dust into gems
O singers, O singers, I fill your drums with gold
“Oh thirsty souls! Oh thirsty souls! Today I am giving water to drink!
I will transform this dustbin into paradise, a celestial pool.”
“Oh helpless men! Oh helpless men! Relief has come! Relief has come! I turn everyone with a wounded and aching heart into a sultan, a Sanjar.
“Oh helpless men! Oh helpless men! Relief has come! Relief has come! I turn everyone with a wounded and aching heart into a sultan, a Sanjar.
Oh elixir! Oh elixir! Look at me, for I transmute a hundred monasteries into mosques, a hundred gallows into pulpits!
Oh unbelievers! Oh unbelievers! I unfasten your locks! For I am the absolute ruler: I make some people believers, others unbelievers!
Oh sir! Oh sir! You are wax in my hands! If you become a sword, I will make you a cup; if you become a cup, I will make you into a sword.
You were a sperm-drop and became blood, then you gained this harmonious formcome to me, oh son of Adam! I will make you even more beautiful.
I turn grief into joy and guide the lost, I make the wolf into Joseph and poison into sugar!
Oh sakis! Oh sakis! I have opened my mouth in order to marry every dry lip to the lip of the cup!
Oh rosegarden! Oh rosegarden! Borrow roses from my rosery! Then I will place your sweet herbs next to the lotus. Oh heaven! Oh heaven! You will become even more bewildered than the narcissus when I make dust into ambergris, thorns into jasmine.
“Oh Universal Intellect! Oh Universal Intellect! Whatever you say is true. You are the ruler, you are munificentlet me stop my speaking.”
Translation From: William Chittick’s Sufi Path of Love
Original:
ای عاشقان ای عاشقان من خاک را گوهر کنم
وی مطربان ای مطربان دف شما پرزر کنم
ای تشنگان ای تشنگان امروز سقایی کنم
وین خاکدان خشک را جنت کنم کوثر کنم
ای بی‌کسان ای بی‌کسان جاء الفرج جاء الفرج
هر خسته غمدیده را سلطان کنم سنجر کنم
ای کیمیا ای کیمیا در من نگر زیرا که من
صد دیر را مسجد کنم صد دار را منبر کنم
ای کافران ای کافران قفل شما را وا کنم
زیرا که مطلق حاکمم مؤمن کنم کافر کنم
ای بوالعلا ای بوالعلا مومی تو اندر کف ما
خنجر شوی ساغر کنم ساغر شوی خنجر کنم
تو نطفه بودی خون شدی وانگه چنین موزون شدی
سوی من آ ای آدمی تا زینت نیکوتر کنم
من غصه را شادی کنم گمراه را هادی کنم
من گرگ را یوسف کنم من زهر را شکر کنم
ای سردهان ای سردهان بگشاده‌ام زان سر دهان
تا هر دهان خشک را جفت لب ساغر کنم
ای گلستان ای گلستان از گلستانم گل ستان
آن دم که ریحان‌هات را من جفت نیلوفر کنم
ای آسمان ای آسمان حیرانتر از نرگس شوی
چون خاک را عنبر کنم چون خار را عبهر کنم
ای عقل کل ای عقل کل تو هر چه گفتی صادقی
حاکم تویی حاتم تویی من گفت و گو کمتر کن
Another one not found in the books,
“I am found”
Translation:
O Lovers, O Lovers, I am found, I am found!
From the face of that love I myself became enflamed with love, enflamed with love
The beloved says go and be disgraced in our love
I will be ashamed of asceticism, I will be disgraced, disgraced
My friend, if it becomes scary, I will put a belt around my waist
In infidelity, if I am sincere, I will be half-afraid, afraid
From the water of mercy, drops fall on me until I leave
How long will I be like that? I became the sea, the sea
The Saqi gives such wine, that from its dregs I am afflicted with pain
The taverns have all become wine, I’ve become wine
I am lost because for a while like a particle in his sun
Each particle of me became the sun, I am found, I am found.
Original:
ای عاشقان ای عاشقان پیدا شوم پیدا شوم
بر روی آن مهروی خود شیدا شوم شیدا شوم
معشوقه گر گوید برو در عشق ما رسوا شوی
من زهد را یکسو نهم رسوا شوم رسوا شوم
یارم اگر ترسا شود زنار بندم بر میان
در کفر اگر صادق نیم ترسا شوم ترسا شوم
زان آب رحمت قطره یی بر من فشان تا وا رهم
تا کی صدف باشم چنین؟ دریا شوم دریا شوم
ای عاشقان ای عاشقان پیدا شوم پیدا شوم
بر روی آن مه روی خود شیدا شوم شیدا شوم
معشوقه گر گوید برو در عشق ما رسوا شوی
من زهد را یکسو نهم رسوا شوم رسوا شوم
ساقی چنین می میدهد زان دُرد درد آلوده ام
میخانه ها را سر بسر صهبا شوم صهبا شوم
شد مدتی گم گشته ام چون ذره در خورشید او
هر ذره ام خورشید شد پیدا شوم پیدا شوم
“We’ve fallen into a whirlpool”
Translation:
O Lovers, O Lovers, today we and you have fallen into a whirlpool—who knows how to swim?
Though the world’s torrent should overflow and every wave become like a dromedary, why shall the waterfowl worry? It is the bird of the air that should be anxious.
Our faces are lighted up with gratitude, schooled as we are in wave and sea, inasmuch as ocean and flood are life-increasing to the fish.
Elder, hand us a towel; water, let us plunge into you; Moses son of ‘Imr ̄an, come, smite the water of the sea with your staff!
This wind concocts in every head a different passion; let my passion be for yonder cupbearer, and you may have all the rest!
Yesterday yon saki on the way snatched the caps of the drunkards; today he is giving yet more wine, preparing to strip us of our robes.
O envy of the Moon and of Jupiter, with us, yet hidden from sight like a peri, gently, gently you are drawing me on—will you not say whither?
Wherever you go, you are with me still, you who are my eyes and my brightness; if you will, draw me to drunkenness, if you will, transport me to annihilation.
Know that the world is like Mount Sinai, and we like Moses
are seekers; every moment an epiphany arrives and cleaves the mountain asunder.
One portion becomes green, one portion becomes narcissus- white; one portion becomes a pearl, one portion ruby and amber.
You who seek to behold Him, gaze upon this mountain chain of His. O mountain, what wind has blown upon you? We have become intoxicated with the echo.
O gardener, gardener, why have you come to grapple with us? If we have carried off your grapes, you have carried off our purse!
Translation from: Arberry, Mystical Poems of Rumi
Original:
ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم وشما
افتاده در غرقابه‌ای تا خود که داند آشنا
گر سیل عالم پر شود هر موج چون اشتر شود
مرغان آبی را چه غم تا غم خورد مرغ هوا
ما رخ ز شکر افروخته با موج و بحر آموخته
زان سان که ماهی را بود دریا و طوفان جان فزا
ای شیخ ما را فوطه ده وی آب ما را غوطه ده
ای موسی عمران بیا بر آب دریا زن عصا
این باد اندر هر سری سودای دیگر می‌پزد
سودای آن ساقی مرا باقی همه آن شما
دیروز مستان را به ره بربود آن ساقی کله
امروز می در میدهد تا برکند از ما قبا
ای رشک ماه و مشتری با ما و پنهان چون پری
خوش خوش کشانم می‌بری آخر نگویی تا کجا
هر جا روی تو با منی ای هر دو چشم و روشنی
خواهی سوی مستیم کش خواهی ببر سوی فنا
عالم چو کوه طور دان ما همچو موسی طالبان
هر دم تجلی می‌رسد برمی‌شکافد کوه را
یک پاره اخضر می‌شود یک پاره عبهر می‌شود
یک پاره گوهر می‌شود یک پاره لعل و کهربا
ای طالب دیدار او بنگر در این کهسار او
ای کُه چه باد خورده‌ای ما مست گشتیم از صدا
ای باغبان ای باغبان در ما چه درپیچیده‌ای
گر برده‌ایم انگور تو تو برده‌ای انبان ما
“Whoever sees his face”
Translation:
Lovers, lovers, whoever sees His face, his reason becomes distraught, his habit confounded.
He becomes a seeker of the Beloved, his shop is ruined, he runs headlong like water in his river.
He becomes in love like Majnun, head spinning like the sky; whoever is sick like this, his remedy is unobtainable.
The angels prostrate before him who became God’s dust, the Turk of heaven becomes the servant of him who has become His Hindu [slave].
His love places the aching heart on his hand and smells it; how did not that rejoice which has become His.
Many a breast He has wounded, many a sleep He has barred; that magical glance of His has bound the hand of the magicians.
Kings are all His beggars, beauties clippings of His [beauty], lions drop their tail on the earth before His street-dogs.
Glance once at heaven, at the fortress of the spiritual ones, so many lamps and torches on His towers and battlements.
The keeper of His fortress is Universal Reason, that king without drum and tabor; he alone climbs that fortress who no longer possesses his own ownness.
Moon, have you seen His face and stolen beauty from Him? Night, have you seen His hair? No, no, not one hair of Him.
This night wears black as a sign of mourning, like a black- robed widow whose husband has gone into the earth.
Night makes a pretense and imposture; secretly it makes merry, its eye closes no eye, its brow is set awry.
Night, I do not believe this lamenting of yours; you are running like a ball before the mallet of fate.
He who is struck by His mallet carries the ball of happiness, he runs headlong like the heart about His street.
Our cheeks are like saffron through love of His tulip bed, our heart is sunk like a comb in His hair.
Where is love’s back? Love is all face, back and face belong to this side, His side is only face.
He is free of form, His business is all form-fashioning. O heart, you will never transcend form because you are not single with Him.
The heart of every pure man knows the voice of the heart from the voice of clay; this is the roaring of a lion in the form of His deer.
What is woven by the hand of the One becomes revealed, becomes revealed from the workmanship of the weaver and his hand and shuttle.
O souls His shuttle, O our qibla His street, heaven is the sweeper of this street, this earth its mistress.
My heart is burning with envy for Him, my eyes have be- come His water bags: how should He be wet with tears, while the sea is up to His knees?
This love has become my guest, struck a blow against my soul; a hundred compassions and a hundred blessings to his hand and arm!
I flung away hand and foot and had done with searching; my searching is dead before His searching.
Often I said, “O heart, be silent to this heart’s passion”; my ha is useless when my heart hears His hu.
Translation from Arberry, Mystical Poems of Rumi
Original:
ای عاشقان ای عاشقان آن کس که بیند روی او
شوریده گردد عقل او آشفته گردد خوی او
معشوق را جویان شود دکان او ویران شود
بر رو و سر پویان شود چون آب اندر جوی او
در عشق چون مجنون شود سرگشته چون گردون شود
آن کو چنین رنجور شد نایافت شد داروی او
جان ملک سجده کند آن را که حق را خاک شد
ترک فلک چاکر شود آن را که شد هندوی او
عشقش دل پردرد را بر کف نهد بو می‌کند
چون خوش نباشد آن دلی کو گشت دستنبوی او
بس سینه‌ها را خست او بس خواب‌ها را بست او
بسته‌ست دست جادوان آن غمزه جادوی او
شاهان همه مسکین او خوبان قراضه چین او
شیران زده دم بر زمین پیش سگان کوی او
بنگر یکی بر آسمان بر قلعه روحانیان
چندین چراغ و مشعله بر برج و بر باروی او
شد قلعه دارش عقل کل آن شاه بی‌طبل و دهل
بر قلعه آن کس بررود کو را نماند اوی او
ای ماه رویش دیده‌ای خوبی از او دزدیده‌ای
ای شب تو زلفش دیده‌ای نی نی و نی یک موی او
این شب سیه پوش است از آن کز تعزیه دارد نشان
چون بیوه‌ای جامه سیه در خاک رفته شوی او
شب فعل و دستان می‌کند او عیش پنهان می‌کند
نی چشم بندد چشم او کژ می‌نهد ابروی او
ای شب من این نوحه گری از تو ندارم باوری
چون پیش چوگان قدر هستی دوان چون گوی او
آن کس که این چوگان خورد گوی سعادت او برد
بی‌پا و بی‌سر می‌دود چون دل به گرد کوی او
ای روی ما چون زعفران از عشق لاله ستان او
ای دل فرورفته به سر چون شانه در گیسوی او
مر عشق را خود پشت کو سر تا به سر روی است او
این پشت و رو این سو بود جز رو نباشد سوی او
او هست از صورت بری کارش همه صورتگری
ای دل ز صورت نگذری زیرا نه‌ای یک توی او
داند دل هر پاک دل آواز دل ز آواز گل
غریدن شیر است این در صورت آهوی او
بافیده ی دست احد پیدا بود پیدا بود
از صنعت جولاهه‌ای وز دست وز ماکوی او
ای جان ما ماکوی او ، وی قبله ی ما کوی او
فراش این کو آسمان وین خاک کدبانوی او
سوزان دلم از رشک او گشته دو چشمم مشک او
کی ز آب چشم او تر شود ای بحر تا زانوی او
این عشق شد مهمان من زخمی بزد بر جان من
صد رحمت و صد آفرین بر دست و بر بازوی او
من دست و پا انداختم وز جست و جو پرداختم
ای مرده جست و جوی من در پیش جست و جوی او
من چند گفتم های دل خاموش از این سودای دل
سودش ندارد های من چون بشنود دل هوی او
“Enjoy every moment of life”
Original:
And this poem by Amir Hushang Ebtahaj that begins in the same way:
Original:
ای عاشقان، ای عاشقان پیمانه ها پر خون کنید
وز خون دل چون لاله ها رخساره ها گلگون کنید
آمد یکی آتش سوار، بیرون جهید از این حصار
تا بردمد خورشید نو شب را ز خود بیرون کنید
آن یوسف چون ماه را از چاه غم بیرون کشید
در کلبه ی احزان چرا این ناله ی محزون کنید
از چشم ما آیینه ای در پیش آن مه رو نهید
آن فتنه ی فتانه را برخویشتن مفتون کنید
دیوانه چون طغیان کند زنجیر و زندان بشکند
او زلف لیلی حلقه ای در گردن مجنون کنید
دیدم به خواب نیمه شب خورشید و مه را لب به لب
تعبیر این خواب عجب، ای صبح خیزران، چون کنید؟
نوری برای دوستان، دودی به چشم دشمنان
من دل بر آتش می نهم، این هیمه را افزون کنید
زین تخت و تاج سرنگون تا کی رود سیلاب خون؟
این تخت را ویران کنید، این تاج را وارون کنید
چندین که از خم در سبو خون دل ما می رود
ای شاهدان بزم کین پیمانه ها پرخون کنید